Op zaterdag 15 december 2007 ontvingen we in het heemkundig museum op het Kerkplein René Beyst, voorzitter van de Heemkundige Kring Aartselaar, tevens projectleider voor de werkgroepen toponymie en kwartierwerking binnen Heemkunde Gouw Antwerpen. Hij trakteerde ons die avond op een wel bijzondere voordracht, zoals de titel eigenlijk al aangaf: “Eigenaardige midwinterse volksgebruiken”. Ook het weer speelde een beetje mee, want het was inderdaad een “midwinters” weertje met die gure wind, hoewel de jaarkrans nog een late herfstdag aangaf. Toch hadden zo’n twee dozijn onverschrokkenen het gure weer getrotseerd en waren leergierig afgezakt naar het heemkundig museum “Die Swane” op den berg.
Spreker vertelde van zijn zoektocht naar het verhaal achter Hans Knap, een zoektocht die uitgroeide tot een veelsoortige verzameling van eigenaardige midwinterse volksgebruiken die allemaal te maken hadden met duivelse of diervermommingen, met kettingen of stokken of ander tuig om veel lawaai te maken, met zwartgemaakte gezichten en met angstaanjagende bedeltochten, die meer op brutale rooftochten leken dan wel op brave, katholieke bedelliedjes, zoals wij ze allemaal nog kennen van Kerstavond, oudejaarsavond of Drie Koningen. Bovendien bleek het “rondgaan met Hans Knap” (en een aantal aanverwante gebruiken) puur een aangelegenheid te zijn voor volwassenen, in tegenstelling tot de roomskatholieke gebruiken met bedelliedjes, die hoofdzakelijk door schoolgaande kinderen gezongen worden. Er werden sporen van aanverwante gebruiken gevonden in enkele Kempense gemeenten, o.a. het “heiluizen” te Achtel (bron uit 1891) en het bedelzingen te Vorst Laakdal (bron: 1894) en te Heist-op-den-Berg (bron uit 1894).
Ook het zogenaamde “Rondgaan met de beer” in de streek van Schellebelle en Wichelen is te beschouwen als een verwant gebruik. Doorgedreven analyse leidde het onderzoek naar bepaalde overblijfselen van voorchristelijke gebruiken (Germanen, Kelten…).
U bent geintrigeerd ? Dan had u op 15 december maar naar het Heemmuseum moeten komen. Of word vandaag nog lid van de Heistse heemkring en lees het verhaal alsnog in het ultradikke Swanekoeriertje...
